Kaplumbağa Terbiyecisi

Çağdaşı olan, olmayan, Osmanlı-Türk resim sanatında oluşturulmuş diğer eserlere nazaran açık ara farkla bilinen bir eser Kaplumbağa Terbiyecisi. Bu bilinilirlikte, eserin birçok yerden kolayca temin edilebilecek reprodüksyonlarının, baskılarının, posterlerinin olması, puzzlelarının, karikatülerinin yapılmasının katkısı yadsınamaz elbet. Galiba bu eseri biraz kayırmışız, olsun, zararı yok. Benim de belki de bu popülerliğinden ötürü merak ettiğim bir eser olduğundan, hem eser sahibi Osman Hamdi'nin hayatı hakkında biraz bilgi edinmek, hem de eserin hangi zamanda, ruh hali ile yapıldığı konusunda bir ipucu edinebilmek adına, Emre Caner'in kaleme aldığı Kaplumbağa Terbiyecisi isimli romanını okudum.

Roman Osman Hamdi'nin üniversite yıllarından vefatına kadar geçen sürede yaptıklarını anlatıyor. Aslında romandan ziyade bir biyografi gibi de düşünebiliriz. Babası Osmanlı'da seçkin ve önemli bir yer edinmiş olan Osman Hamdi'den ilk gençlik yıllarında beklentiler yüksek. Hukuk okumaya Paris'e gönderiliyor ancak burada anlıyor ki, hukuku değil, sanatı seviyor, hukuk eğitimini yarıda bırakıp sanat eğitimi alıyor. Osmanlının batılılaşma sevdasının had safhada olduğu yıllarda Osman Hamdi, tam da medeniyetin merkezi olarak düşünülen Paris'te vizyon kazanıyor. Ülkesine döndüğünde de kazandığı bu vizyonu koşulların el verdiği sürece yaşatmaya çalışıyor ve büyük ölçüde de başarıyor. "Osman Hamdi ressam olduğu için güzel sanatlar akademisine müdür olmuştu. Müze müdürü olduğu için de arkeolog olmak zorunda kaldı."(s. 201) diyor Caner kitabında. Evet Osman Hamdi'nin bu denli güzel işlere imza atabilmesinde, çevresinden gelen zorunlulukların payı var, ama ondaki sanat tutkusu olmasaydı ne biz bugün bu eserden bahsedebilirdik, ne de Osman Hamdi' nin kazandırdıklarından. Osman Hamdi'nin hayatı hakkında detay bilgi için kitabı okumanızı öneririm. 

Gelelim eserimize. 

                                                            (1906)

Osman Hamdi, bu eserini 1906 yılında çizdi. 1907 yılında da bir defa daha çizdi. 

                                                            (1907)

İki tablo arasında biraz fark bulunuyor, ancak temelde aynılar. Her ikisinde de kırımzı elbiseli bir adam (burada osman Hamdi kendisini resmetmiştir) elinde ney ile kaplumbağalara doğru bakmakta ve karşısındaki küçük pencerecen içeri ışık süzülmektedir. Mekan Bursa'daki Yeşil Cami'nin üst katıdır. Bir eserin iki defa yapılması oryantalist ressamlar için olağan bir durumdur, wikipediadan aldığım bilgiye göre, ikinci resim Ahmet Muhtar Paşa'ya ithaf edilmiştir. Tablonun ilk adı Kaplumbağalar ve Adam dır, zamanla Kaplumbağa Terbiyecisi adını almıştır. 

Tabloya ait yorumlardan biri -ki ben de aynı düşüncedeyim, geri kalmış bir toplumu çağdaşlaştırmaya çalışan bir dervişin portresi oluşudur. Kaplumbağalar, yavaşılık ve ağırkanlılıklarıyla zamanına göre geri kalmış Osmanlı'yı temsil eder. Derviş de ney ve sabrı ile elinden geleni yapmaktadır. Değişime direnen bir toplumu sanata alıltırmak hiç de kolay değildir, Osman Hamdi, tam da bunu başarmaya çalışanlardandır ve kendisini resmetmiştir. 

Tablo hakkında bir diğer görüş de, eserin, 1869 yılında yayımlanan dergiden esinlenerek yapılmasıdır. 

Osman Hamdi'nin de takip ettiği bilinen Tour de Monde isimli Fransız dergisindeki bu resmin Hamdi'yi etkilemiş olması muhtemel. Ancak esinlenmiş olsun ya da olmasın, bizi ilgilendiren Osman Hamdi'nin zamanının çok çok ötesinde olan düşünce yapısı ile, Osmanlı'yı sanatla tanıştırıyor oluşu ve günümüze de o tarihlerde yaşananlar ile ilgili bir ışık tutuyor oluşudur. 

Sonuç olarak Kaplumbağa Terbiyecisi, zamanın ruhunu anlatan bir tablodur, sevilmeyi, araştırılmayı hak eder, Osman Hamdi'nin sanata katkısı aşikardır, kendisi de bir kaplumbağa terbiyecisidir. Ne de iyi yapmış.